Εμπρός πίσω ολοταχώς: Πρόστιμα για μη ενημέρωση λογιστικών βιβλίων και αρχείων

Απόστολος Αλωνιάτης*

«Καλώς ήλθατε στο 1992», ΘΑ μπορούσε να είναι ο τίτλος του άρθρου. Γιατί; Μα το 1992 οριστικοποιήθηκε με το Π.Δ.186/1992 η τελική μορφή του Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων (ΚΒΣ).
Ένα νομοθέτημα που κρατήθηκε στην ζωή μέχρι το 2012 για να αντικατασταθεί από την πιο απλουστευμένη εκδοχή του τον Κώδικα Φορολογικής Απεικόνισης Συναλλαγών (Κ.Φ.Α.Σ.) και να σβήσουν και τα δυο, στις 31.12.2014, με την ψήφιση του νόμου 4308/2014(ΦΕΚ 251/Α’/24.11.2014), που έφεραν στην χώρα μας τα Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα (ΕΛΠ), δηλαδή την εφαρμογή της λογιστικής επιστήμης στις ελληνικές επιχειρήσεις, τόσο στην τήρηση των βιβλίων και στοιχείων, αλλά και των λογιστικών αρχείων κατά τον νόμο, όσο και στην δημοσιοποίηση των οικονομικών τους καταστάσεων.

Και τι έγινε ο ΚΒΣ;
Τόσο ο ΚΒΣ όσο και ο ΚΦΑΣ, σύμφωνα με τη Λογιστική Οδηγία ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ 4308/2014, που εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2015, και αποτελεί μαζί με τα λοιπά έγγραφα, τον οδηγό για την εφαρμογή των ΕΛΠ, αναφέρει στην εισαγωγή της:
«Στο φύλλο εφημερίδας της Κυβέρνησης 251 Α’ με ημερομηνία 24.11.2014 δημοσιεύθηκε ο νόμος 4308/2014 Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα, συναφείς ρυθμίσεις και άλλες διατάξεις.
Με το νόμο αυτό καταργείται, μεταξύ άλλων, ο Κώδικας Φορολογικής Απεικόνισης Συναλλαγών (υποπαράγραφος Ε1 της παραγράφου Ε του νόμου 4093/2012), το Π.Δ.1123/1980 (ΦΕΚ Α 283/15.12.1980) περί εφαρμογής του Ελληνικού Γενικού Λογιστικού Σχεδίου, οι λογιστικές διατάξεις του Κ.Ν.2190/1920 και σειρά άλλων διατάξεων νόμων που αναλυτικά αναφέρονται στο άρθρο 38. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στον Κώδικα Φορολογικής Απεικόνισης Συναλλαγών, καταργείται επίσης ρητά και κάθε άλλη διάταξη, ερμηνευτική εγκύκλιος ή οδηγία που έχει εκδοθεί βάσει αυτών των καταργούμενων διατάξεων ή του προϊσχύσαντος Π.Δ. 186/1992.»  

Αδιάβαστοι…
Όσοι όμως κλήθηκαν να εποπτεύουν την εφαρμογή του νόμου 4308/2013, στο υπουργείο, φαίνεται ότι ξέχασαν και να το διαβάσουν αλλά και να το εφαρμόσουν. Έτσι είχαμε απαντήσεις σε ζητήματα ερμηνείας του νόμου, που κλήθηκαν να δώσουν, με τις προϊσχύουσες διατάξεις και το πνεύμα ΚΒΣ και όχι του ΕΛΠ.
Αυτό που μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, και το σχολιάσαμε αρκετές φορές μέχρι σήμερα, είναι ότι στις θέσεις αυτές είτε έμειναν στελέχη που προέρχονταν από το «βαθύ ΚΒΣ» και δεν έβλεπαν με καλό μάτι οποιαδήποτε αλλαγή, είτε στελέχη που με αρθρογραφία τους είχαν πολεμήσει και μάλιστα σφοδρά την εφαρμογή των Ελληνικών Λογιστικών Προτύπων, υπερασπιζόμενοι τόσο τον ΚΒΣ όσο και το Ελληνικό Γενικό Λογιστικό Σχέδιο (ΕΓΛΣ), που ίσχυε μέχρι το 2014.

Γιατί όμως επιστρέφουμε στο 1992;
Με το νόμο 4714/2020 (ΦΕΚ 148/A’/31.7.2020) το οικονομικό επιτελείο ξαναφέρνει τη διάταξη της μη ενημέρωσης βιβλίων, διάταξη που είχε καταργηθεί ουσιαστικά από την εφαρμογή του ΚΦΑΣ. 

Ποιο συγκεκριμένα με το άρθρο 101 προστέθηκε νέο άρθρο: 

«Άρθρο 54Ε
Πρόστιμα για παραβάσεις μη τήρησης λογιστικών αρχείων και μη διαφύλαξης φορολογικών ηλεκτρονικών μηχανισμών (ΦΗΜ) και φορολογικών μνημών και αρχείων που δημιουργούν οι ΦΗΜ 

1. α) Σε περίπτωση που διαπιστώνεται, μετά από το πέρας του οριζόμενου από τις σχετικές διατάξεις του ν.4308/2014 (Α’ 251) χρόνου κατάρτισης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων ότι η ελεγχόμενη οντότητα δεν τήρησε τα προβλεπόμενα από τις σχετικές διατάξεις λογιστικά αρχεία (βιβλία), επιβάλλεται πρόστιμο ίσο με το δεκαπέντε τοις εκατό (15%) επί των εσόδων της από επιχειρηματική δραστηριότητα για κάθε ελεγχόμενο έτος για το οποίο διαπιστώνονται τα ανωτέρω, όπως αυτά προκύπτουν από τον μέσο όρο των δηλωθέντων εσόδων με τις δηλώσεις φορολογίας εισοδήματος των τριών (3) τελευταίων φορολογικών ετών, μη συμπεριλαμβανομένου εκείνου για το οποίο δεν έχει παρέλθει η προθεσμία υποβολής της οικείας δήλωσης φορολογίας εισοδήματος.
Το πρόστιμο αυτό δεν μπορεί να είναι κατώτερο των δέκα χιλιάδων (10.000) ευρώ ανά ελεγχόμενο έτος, εφόσον πρόκειται για υπόχρεο τήρησης απλογραφικών βιβλίων ή των τριάντα χιλιάδων (30.000) ευρώ ανά ελεγχόμενο έτος, εφόσον πρόκειται για υπόχρεο τήρησης διπλογραφικών βιβλίων.
Σε περίπτωση μη υποβολής έστω και μίας από τις δηλώσεις φορολογίας εισοδήματος των τριών (3) τελευταίων φορολογικών ετών παρά την ύπαρξη σχετικής υποχρέωσης, το πρόστιμο υπολογίζεται με βάση τον μέσο όρο των εσόδων των υποβληθεισών δηλώσεων και δεν μπορεί να είναι κατώτερο των τριάντα χιλιάδων (30.000) ευρώ ανά ελεγχόμενο έτος, εφόσον πρόκειται για υπόχρεο τήρησης απλογραφικών βιβλίων και των πενήντα χιλιάδων (50.000) ευρώ ανά ελεγχόμενο έτος, εφόσον πρόκειται για υπόχρεο τήρησης διπλογραφικών βιβλίων.
Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου ως μη τήρηση των λογιστικών αρχείων (βιβλίων) λογίζεται και η μη ενημέρωση των λογιστικών αρχείων (βιβλίων) μετά από το πέρας του οριζόμενου από τις σχετικές διατάξεις του ν.4308/2014 χρόνου κατάρτισης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων.
Για την εφαρμογή του παρόντος, η μη επίδειξη για οποιοδήποτε λόγο μετά από πρόσκληση του άρθρου 14 των λογιστικών αρχείων (βιβλίων) στον φορολογικό έλεγχο εξισώνεται με μη τήρηση αυτών.
Το πρόστιμο της παρούσας περίπτωσης δεν επιβάλλεται, εφόσον η μη τήρηση ή ενημέρωση δεν επηρεάζει τη συμμόρφωση με τις φορολογικές υποχρεώσεις και την υποβολή φορολογικών δηλώσεων ή εφόσον με οποιοδήποτε πρόσφορο μέσο είναι δυνατός ο προσδιορισμός της φορολογητέας ύλης και των αντίστοιχων φορολογικών υποχρεώσεων.»
β) Το πρόστιμο της περ. α) επιβάλλεται και στην περίπτωση που η ελεγχόμενη οντότητα δεν διαφύλαξε ή δεν προσκόμισε ύστερα από πρόσκληση του άρθρου 14 φορολογικούς μηχανισμούς (ΦΗΜ) και φορολογικές μνήμες και αρχεία που δημιουργούν οι ΦΗΜ.
Πριν από την έκδοση της πράξης επιβολής του προστίμου της παρ. 1, ο φορολογούμενος ή το ευθυνόμενο πρόσωπο καλείται εγγράφως από τον Διοικητή της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων να υποβάλει ενδεχόμενες αντιρρήσεις του, κατ’ εφαρμογή της παρ. 4 του άρθρου 62. Η πράξη επιβολής προστίμου εκδίδεται εντός δύο (2) μηνών από τη διαπίστωση της παράβασης.
2. Το πρόστιμο του παρόντος άρθρου είναι αυτοτελές. Κατ’ εξαίρεση, σε περίπτωση έκδοσης οριστικής πράξης διορθωτικού προσδιορισμού φόρου εισοδήματος για το φορολογικό έτος (χρήση) στο οποίο έχουν διαπιστωθεί παραβάσεις της παρ. 1, το πρόστιμο του παρόντος μειώνεται κατά ποσοστό πενήντα τοις εκατό (50%). Η ανωτέρω μείωση δεν εφαρμόζεται σε περίπτωση που το ποσό του φόρου εισοδήματος και του προστίμου του άρθρου 58 της οριστικής πράξης διορθωτικού προσδιορισμού υπολείπεται του πενήντα τοις εκατό (50%) του προστίμου του παρόντος άρθρου, στην περίπτωση δε αυτή το εν λόγω πρόστιμο μειώνεται κατά ποσό που ισούται με το άθροισμα του φόρου εισοδήματος και του προστίμου του άρθρου 58 της οριστικής πράξης διορθωτικού προσδιορισμού.
3. Με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών, μετά από εισήγηση του Διοικητή της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων, δύναται να καθορίζεται κάθε αναγκαία λεπτομέρεια για την εφαρμογή του παρόντος άρθρου.»

Παράλογοοοοοοοοοοο…..
Θα περιμένουμε την υπουργική απόφαση για περισσότερες πληροφορίες και τις μειώσεις του πρόστιμου (προβλέπετε μείωση 50% σε ορισμένες περιπτώσεις), όμως στην ψηφιακή εποχή που ζούμε και γίνεται προσπάθεια ηλεκτρονικοποίησης των πάντων, που όλα τα δεδομένα των επιχειρήσεων θα ανεβούν στην ΑΑΔΕ μέσω του MyDATA και το υπουργείο θα έχει τον πλήρη έλεγχο των κινήσεων τους, μιας και από 1.1.2021 οι πωλήσεις, αν εκδίδονται από λογισμικό ERP, πρέπει να ανεβαίνουν όχι μόνο σε λίγα δευτερόλεπτα στην ΑΑΔΕ, αλλά και με τον σχετικό χαρακτηρισμό αν αποτελούν πωλήσεις εμπορευμάτων ή πωλήσεις προϊόντων κ.λπ., στην εποχή που οι ελεγκτές μπορούν να «σηκώνουν» όλο τα « φορολογικά δεδομένα μιας επιχείρησης μ’ ένα στικάκι και να τον μεταφέρουν είτε στο ΣΔΟΕ είτε στα κέντρα ελέγχου, κάποιοι στο Υπουργείο Οικονομικών θέλουν να επαναφέρουν τα πρόστιμα στα «Χάρτινα Βιβλία». Ίσως γιατί αυτό θέλουν, αυτό έχουν μάθει έως τώρα και δεν θέλουν να ξεβολευτούν.

Τι ισχύει σήμερα
Δεν μας είναι άγνωστες αυτές οι θέσεις. Επειδή δύο εκπρόσωποι του Ινστιτούτου Οικονομικών και Φορολογικών μελετών (ΙΟΦΟΜ) συμμετείχαν στην Επιτροπή σύνταξης του Νόμου αλλά και στη «Διαρκή Επιτροπή για την υποστήριξη της εφαρμογής και διαρκούς αξιολόγησης του Ν.4308/2014 (ΕΛΠ)» [αριθ. πρωτ.: 2/93422/0004/5.12.2014 (ΦΕΚ/Υ.Ο.Δ.Δ./763/5.12.2014)], τις έχουμε ακούσει πολλές φορές από διοικητικούς παράγοντες, αυτές τις απόψεις γιατί και τότε προσπάθησαν να τις περάσουν στην επιτροπή αλλά δεν μπόρεσαν. Φαίνεται ότι ήλθε το πλήρωμα του χρόνου να περάσει το δικό τους και να μας γυρίσουν στο 1992.

Για την ιστορία και μόνο θα πρέπει να πούμε ότι βάσει του Άρθρου 14 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας (ΚΦΔ – Ν.4174/2013):

«Άρθρο 14
Πληροφορίες από τον φορολογούμενο

1. Πληροφορίες, τις οποίες ζητά εγγράφως η Φορολογική Διοίκηση από τον φορολογούμενο, πρέπει να παρέχονται εντός πέντε (5) εργασίμων ημερών από την κοινοποίηση του σχετικού αιτήματος, εκτός εάν ο φορολογούμενος προσκομίσει επαρκείς αποδείξεις για πιθανές δυσχέρειες κατά την προετοιμασία και υποβολή των πληροφοριών που του ζητήθηκαν, εφόσον οι δυσχέρειες αυτές οφείλονται σε πράξεις ή παραλείψεις της Δημόσιας Διοίκησης ή σε λόγους ανωτέρας βίας.
2. Κατόπιν εγγράφου αιτήματος της Φορολογικής Διοίκησης, αντίγραφα μέρους των βιβλίων και στοιχείων ή οποιουδήποτε συναφούς εγγράφου, πρέπει να παρέχονται στη Φορολογική Διοίκηση εντός πέντε (5) εργασίμων ημερών από την κοινοποίηση του σχετικού αιτήματος, εκτός εάν ο φορολογούμενος προσκομίσει επαρκείς αποδείξεις για πιθανές δυσχέρειες κατά την προετοιμασία και παράδοση των πληροφοριών που του ζητήθηκαν, εφόσον οι δυσχέρειες αυτές οφείλονται σε πράξεις ή παραλείψεις της Δημόσιας Διοίκησης ή σε λόγους ανωτέρας βίας. Όταν τα βιβλία τηρούνται ή τα στοιχεία εκδίδονται μηχανογραφικά παρέχονται αντίγραφα των ηλεκτρονικών αρχείων. Η Φορολογική Διοίκηση υποχρεούται να παραδίδει στον φορολογούμενο αποδεικτικό παράδοσης, στο οποίο γίνεται μνεία όλων των παραδοθέντων εγγράφων ή αρχείων….»

 Ότι του φανεί….
Καταλήγοντας θέλω να τονίσω ότι υπήρχε νομοθετικό πλαίσιο για την επίδειξη των βιβλίων στον έλεγχο, απλά δεν υπήρχαν τα πρόστιμα.
Επιτρέψτε μου δυο μόνο επισημάνσεις ακόμη. Η πρώτη αναφέρεται και στο άρθρο που παραθέσαμε:
Α) Εξομοίωση της μη ενημέρωσης με μη τήρηση βιβλίων
Το νέο άρθρο 54Ε προβλέπει επίσης ότι:
«Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου ως μη τήρηση των λογιστικών αρχείων (βιβλίων) λογίζεται και η μη ενημέρωση των λογιστικών αρχείων (βιβλίων) μετά από το πέρας του οριζόμενου από τις σχετικές διατάξεις του ν.4308/2014 χρόνου κατάρτισης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων».
Β) Η μη επίδειξη βιβλίων εξισώνεται με μη τήρηση
Για την εφαρμογή του παρόντος, η μη επίδειξη για οποιοδήποτε λόγο μετά από πρόσκληση του άρθρου 14 των λογιστικών αρχείων (βιβλίων) στον φορολογικό έλεγχο εξισώνεται με μη τήρηση αυτών.
Όμως για τη μη διαφύλαξη των λογιστικών στοιχείων (όχι βιβλίων) συνεχίζουν να εφαρμόζονται οι διατάξεις της περίπτωσης ε’ της παραγράφου 2 του άρθρου 54 του Ν.4174/2013, ήτοι επιβάλλεται πρόστιμο ύψους 2.500 ευρώ.
Δηλαδή αν δεν έχεις τα «χάρτινα» βιβλία θα σου επιβληθεί πρόστιμο 10.000 ευρώ (απλογραφικά) ή 30.000 ευρώ (διπλογραφικά), ενώ αν «χάσεις» όλα τα παραστατικά σου μόνο 2.500 ευρώ (απλογραφικά και διπλογραφικά).

Η δεύτερη επισήμανση αφορά στη μη επιβολή προστίμου:
«Το πρόστιμο της παρούσας περίπτωσης δεν επιβάλλεται, εφόσον η μη τήρηση ή ενημέρωση δεν επηρεάζει τη συμμόρφωση με τις φορολογικές υποχρεώσεις και την υποβολή φορολογικών δηλώσεων ή εφόσον με οποιοδήποτε πρόσφορο μέσο είναι δυνατός ο προσδιορισμός της φορολογητέας ύλης και των αντίστοιχων φορολογικών υποχρεώσεων.».
Αιτιολογική έκθεση
«Επισημαίνεται δε, ότι το εν λόγω πρόστιμο δεν επιβάλλεται, εφόσον η μη τήρηση ή μη ενημέρωση των λογιστικών βιβλίων δεν επηρεάζει τη συμμόρφωση με τις φορολογικές υποχρεώσεις και την υποβολή των φορολογικών δηλώσεων των υπόχρεων οντοτήτων, με σκοπό την αποφυγή επιβολής αυστηρότερου προστίμου στις περιπτώσεις που είναι δυνατός ο προσδιορισμός των φορολογικών υποχρεώσεων ανεξάρτητα αν, λ.χ., εκκρεμεί η καταχώριση παραστατικών μετά από το πέρας της προθεσμίας που ορίζεται για την ενημέρωση των βιβλίων, τα οποία εν τέλει προσκομίζονται στις ελεγκτικές αρχές μετά από πρόσκληση του άρθρου 14 του ν.4174/2013 ή αν τηρείται διαφορετικό (κατώτερης κατηγορίας) από το οριζόμενο, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις των Ελληνικών Λογιστικών Προτύπων (ν.4308/2014), λογιστικό σύστημα.»

Αλήθεια ποιος θα το κρίνει αν πληρούνται οι όροι της διάταξης αυτής; Πόσο θα στοιχήσει για να μη θεωρηθούν ότι δεν τηρήθηκαν τα βιβλία; (δεν περιγράφω άλλο είμαι σε κατάσταση ΚΒΣ -Κουράστηκα Βαρέθηκα Σιχάθηκα!) 

Υ.Γ. Επειδή αυτά τα πρόστιμα θα αναζητούνται από τον λογιστή, διότι απ’ ότι γνωρίζω ως συνήθως αυτός φταίει για όλα, δεν είδα καμία αντίδραση από τους φορείς που «υπερασπίζονται» τα συμφέροντά μας συνδικαλιστικά κι επιστημονικά! 

* Ο Απόστολος Αλωνιάτης είναι οικονομολόγος – φοροτεχνικός, Α’ Αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Οικονομικών & Φορολογικών Μελετών (Ι.Ο.ΦΟ.Μ), Σύμβουλος Διοίκησης της PROSVASIS AEBE και συγγραφέας.